Jak zmieniać biegi? Zmiana biegów w samochodzie z manualną skrzynią biegów jest jedną z podstawowych czynności podczas jego prowadzenia. Może Ci się wydawać, że jest ona w pełni intuicyjna i nie wymaga szerszego omówienia. Sądzi tak bardzo wielu kierowców. Wielu z nich popełnia jednak błędy, które skutkują wyższym spalaniem czy nadmiernym zużyciem elementów układu napędowego. Chcesz wiedzieć, jak zmieniać biegi i czego unikać? Przeczytaj nasz artykuł i poznaj podstawowe zasady obsługi skrzyni biegów w Twoim samochodzie.
Zmiana biegów w samochodzie wyposażonym w tradycyjną przekładnię może odbywać się na kilka różnych sposobów. Obecnie w pojazdach można spotkać wiele rozwiązań mających ułatwić ten proces. Rozwój elektroniki spowodował, że w bardziej zaawansowanych modelach za zmianę biegów odpowiada specjalny sterownik. Pozwala to na przełączanie przełożeń łopatkami przy kierownicy czy w sposób zautomatyzowany. Jednak większość aut z manualną skrzynią dalej wyposażona jest w tradycyjny drążek zmiany biegów. To właśnie ta metoda obsługi przekładni może powodować błędy.
Z tego artykułu dowiesz się między innymi:
- Jak poprawnie zmieniać biegi?
- Co zrobić, gdy i nie możesz rozłączyć sprzęgła?
- Jak rozpoznać problemy techniczne ze zmianą biegów?
Jak zmieniać biegi – podstawowe zasady
Chociaż czynność zmiany biegów nie jest skomplikowana, to wymaga pewnej koordynacji i skupienia. Kierowcy często popadają w rutynę i zapominają o zasadach, które z pewnością wyłożono im już na kursie prawa jazdy. Warto więc je przypomnieć, zgodnie z maksymą, że powtarzanie jest matką wiedzy.
Jak płynnie zmieniać biegi? Odpowiednio operuj sprzęgłem!
Praca na pedale sprzęgła jest najważniejszym elementem zmiany biegów. Rozłączenie napędu, pozwala na zapracowanie elementom skrzyni, dzięki czemu z łatwością możesz wrzucić inne przełożenie. Jak zmieniać biegi, żeby nie szarpało? Musisz przestrzegać prostego schematu.
Gdy chcesz zmienić bieg, połóż stopę na sprzęgle. Powinieneś naciskać go przednią poduszką podeszwy, czyli miejscem między palcami a wysklepieniem śródstopia. Dzięki temu możesz przyłożyć do niego stabilną siłę. Naciśnij pedał do samego końca korzystając z siły mięśni całej nogi, a nie jedynie tych kierujących stopą. Jednocześnie odpuść pedał gazu. W innym wypadku silnik wkręci się na wysokie obroty, ponieważ rozłączenie sprzęgła pozbawi go obciążenia z układu napędowego. Znacząco utrudni to ponowne połączenie obu elementów, niebezpiecznie obciążając tarczę sprzęgłową.
Po zmianie biegu płynnie zwolnij sprzęgło, jednocześnie dodając gazu. Pamiętaj o tym, by zdjąć nogę z pedału. Trzymanie na nim nogi jest częstym błędem. Współczesne samochody posiadają minimalny skok jałowy na pedale sprzęgła.
Oznacza to, że nawet minimalne naciśnięcie na niego może spowodować nacisk sprężyny na tarczę i zmniejszenie siły tarcia między kołem zamachowym a elementami przeniesienia napędu. To z kolei prowadzić może do ślizgania się tarczy i jej szybkiego zużycia. Jazda na półsprzęgle wpływa także na zużycie paliwa i osiągi, ponieważ generuje to duże straty sprawności. Samochód będzie wolniej przyspieszał i palił o wiele więcej benzyny.
Jak zmieniać biegi? Poprawnie ułóż rękę na drążku!
Kierowcy zapytani o to jak zmieniać biegi, przeważnie nie wspominają o ułożeniu dłoni na dźwigni. Bagatelizowanie tego aspektu to duży błąd. Na co dzień może nie mieć znaczenia, jednak w sytuacji awaryjnej, będzie niezwykle istotne.
Zmiana biegów w samochodzie, zarówno przy przyspieszaniu, jak i zmniejszeniu prędkości, powinna odbywać się w wyćwiczony, powtarzalny sposób. Niezależnie od tego, który bieg chcesz wrzucić, powinieneś robić to z użyciem ręki ułożonej w ten sam sposób. Pozwoli to na automatyczne wykonanie tej czynności, gdy zajdzie taka konieczność, na przykład gdy auto wpadnie w poślizg.
Dłoń powinna opierać się na szczycie gałki dźwigni, palce będą obejmować ją od przodu, a nasada ręki naciskać na jej tylną część. Kciuk domyka chwyt, jest skierowany do przodu i stabilizuje układ. Podczas ruchu do przodu korzystamy z nacisku nasady dłoni, natomiast podczas ruchu do tyłu używamy palców. W ten sposób wszystkie biegi wrzucisz w ten sam sposób. Po pewnym czasie stanie się to dla Ciebie automatyzmem.
Częstym błędem związanym z ułożeniem dłoni jest także trzymanie jej na drążku w sposób ciągły. Stwarza to niebezpieczeństwo, ze względu na brak pełnej kontroli nad kierownicą. Obie dłonie powinny znajdować się na kole sterowniczym, a na dźwignię powinno się przenosić rękę jedynie w czasie zmiany przełożenia.
Jak prawidłowo zmieniać biegi: prowadzenie dźwigni
Poprawna zmiana biegów w samochodzie dźwignią powinna odbywać się w linii prostej. W zależności od układu biegów w skrzyni i ich liczby oznacza to nieco inne praktyczne prowadzenie drążka, jednak ogólne zasady pozostają niezmienne.
Wątpliwości nie wzbudza zmiana biegów w jednej płaszczyźnie, czyli między biegami 1 i 2, 3 i 4 czy 5 i 6. Znajdują się one w tej samej linii na większości schematów przekładni w samochodach osobowych. Zmiana między płaszczyznami jest jednak nieco mniej intuicyjna. Powinna odbywać się po skosie. Większość kierowców wykonuje łamany ruch przy zmianie między 4 i 5 biegiem, czy przy redukcji biegów na dwójkę. Jednak o wiele sprawniej uda Ci się zmienić bieg gdy popchniesz dźwignię po skosie bezpośrednio w kierunku pożądanego przełożenia.
Wyjątek stanowi przełączenie między 2 i 3 biegiem. W płaszczyźnie 3 i 4 przełożenia zwykle znajduje się pozycja neutralna, którą należy wykorzystać podczas tej czynności. Popchnij drążek do przodu, lekko zwolnij uchwyt, by dźwignia wpadła na pozycję „luzu”. Następnie popchnij ją do przodu, by wrzucić trzeci bieg.
Każdy ruch powinien być płynny i pewny, nie szarp, nie dociskaj i nie uderzaj w drążek. Takie działanie może prowadzić do uszkodzenia elementów odpowiedzialnych za przełożenie ruchu dźwigni na działanie skrzyni biegów, takich jak cięgna czy linki.
Jedynka i wsteczny – tylko na postoju
Zmiana biegów w aucie, w większości odbywa się podczas jazdy. Są od tej zasady dwa wyjątki, biegi szczególne, które ze względu na swoje przeznaczenie, powinny być wrzucane tylko w momencie, w którym samochód się nie porusza – czyli pierwszy i wsteczny bieg.
Są to przełożenia bardzo wysokie, włączenie ich w czasie poruszania się pojazdu generuje więc bardzo duże siły, które oddziałują na wszystkie części skrzyni biegów. Szczególnie niebezpieczne jest włączenie wstecznego podczas jazdy do przodu, koła biegu do tyłu będą próbowały wymusić zmianę kierunku ruchu skrzyni biegów. Siły, jakie powstaną, bardzo często mogą doprowadzić nawet do wykruszenia się zębów, wówczas konieczny jest generalny remont.
Pierwszy bieg nie niesie aż tak dużego ryzyka. Wrzucenie go w czasie szybszej jazdy zwykle zdławi silnik, ale bez względu na to naprężenia w układzie będą znacząco, negatywnie wpływać na żywotność jego elementów. Dopuszczalne jest wrzucenie jedynki w czasie toczenia się z prędkością poniżej 5 km/h.
Wrzuć luz na postoju!
Po zatrzymaniu pojazdu nie ma konieczności, by obciążać sprzęgło przez postój ze wciśniętym pedałem. Wpływa to negatywnie na żywotność elementów sprężystych. Poza tym utrzymywanie nacisku jest wymagające fizycznie. W czasie dłuższej trasy czy jazdy po mieście na pewno zwiększy to zmęczenie kierowcy.
Gdy zatrzymujesz się na światłach, wrzuć na luz i puść sprzęgło. Jeżeli postój odbywa się na pochyłości, zaciągnij hamulec ręczny. Pozwoli Ci to chwilę odpocząć, zanim ruszysz w dalszą trasę.
Jak zmieniać biegi bez sprzęgła? Poradnik na wypadek awarii
Awarie mogą się przydarzyć każdemu. Jedną z bardziej problematycznych jest awaria sprzęgła. Jeżeli z układu pompy sprzęgła wycieknie płyn, lub uszkodzony zostanie wysprzęglik, możesz nie mieć możliwości rozłączenia napędu. W takiej sytuacji jazda jest niezwykle trudna, dlatego najlepiej zatrzymać się na poboczu i wezwać pomoc. Jeżeli nie masz takiej możliwości, ponieważ nie masz przy sobie telefonu czy poruszasz się autostradą, możesz spróbować dojechać do najbliższego warsztatu czy parkingu.
Na początek konieczne jest ostrzeżenie. Zmiana biegów w samochodzie bez sprawnego sprzęgła może skończyć się awarią. Czynność ta wymaga ogromnego wyczucia i sporego doświadczenia w prowadzeniu samochodu. Jeżeli chcemy się do tego przygotować, warto poćwiczyć w kontrolowanych warunkach, za kierownicą pojazdu o niedużej wartości.
Gdy zauważysz, że sprzęgło w Twoim samochodzie nie działa…
…przeanalizuj sytuację na drodze. Jeżeli poruszasz się po autostradzie czy trasie szybkiego ruchu, na stosunkowo wysokim biegu (minimum 4), a ruch nie jest zbyt wysoki, spróbuj poruszać się na tym biegu jak najdłużej. Zwykle uda się to aż do zjazdu. Techniki tej można użyć także na niższych biegach, ale będzie to męczące, a jazda powinna odbywać się wówczas po pasie awaryjnym, z włączonymi światłami ostrzegawczymi.
Gdy zmiana biegów będzie konieczna, musisz skorzystać z techniki, która ma swoje źródło w czasach gdy w skrzyniach nie było synchronizacji. Była ona zwana międzygazem, polegała na dopasowaniu prędkości kół w skrzyni za pomocą pedału przyspieszenia. Należało wcisnąć sprzęgło, ustawić odpowiednie obroty silnika, puścić sprzęgło, wcisnąć je ponownie i zmienić bieg. W Twoim przypadku sprzęgło nie działa, jednak do rozłączenia napędu możesz posłużyć się neutralną pozycją skrzyni.
By zrobić to poprawnie od razu, musisz doskonale znać swój samochód, wiedzieć jak zmieniają się obroty silnika po przełączeniu biegu, zarówno w górę jak i przy redukcji. W innym wypadku musisz po prostu wyczuć odpowiedni moment, a przy małym doświadczeniu nie będzie to łatwe.
Zmiana biegów w samochodzie w tym wypadku przebiega następująco:
- Przełączasz dźwignię w pozycję luzu, a pedałem gazu ustalasz prędkość wstępną, czyli liczbę obrotów na minutę, którą ma Twój silnik przed zmianą biegu w normalnych warunkach.
- Ponownie wrzucasz bieg, na którym poruszałeś się uprzednio i obserwując obrotomierz, czekasz na moment, w którym silnik będzie pracował z prędkością, z jaką zwykle pracuje po wrzuceniu biegu docelowego.
- Wtedy zdecydowanym ruchem zmień przełożenie. Jeżeli wyczujesz moment odpowiednio, koła powinny zazębić się bez zgrzytu lub zazgrzytać minimalnie.
Problemy ze zmianą biegów – jaka może być przyczyna?
Niekiedy zdarza się, że napotkasz problem ze zmianą przełożenia. Jeżeli przestrzegasz wcześniej omówionych zasad, tego jak zmieniać biegi, a obsługa skrzyni biegów sprawia kłopoty, może oznaczać to awarię lub zużycie któregoś z elementów.
Najpoważniejsze awarie będą spowodowane niskim poziomem oleju w skrzyni. Jeżeli w wyniku wycieków elementy nie będą poprawnie smarowane, tarcie między nimi będzie niezwykle wysokie i szybko doprowadzi to do dużych zniszczeń. Jeśli oleju nie będzie w ogóle, lub bardzo mało, to przeważnie opór będzie zbyt duży, by w ogóle ruszyć samochodem. Natomiast gdy poziom będzie jedynie obniżony, może być słyszalne wycie, czy dźwięki tarcia metalu o metal, a biegi będą wchodzić z wyraźnym oporem.
Ubytki oleju zawsze spowodowane są wyciekami, dlatego musisz jak najszybciej udać się do mechanika, który uszczelni skrzynię. Jeżeli zauważysz takie objawy w trasie, musisz jak najmniej obciążać skrzynię i spróbować dojechać do serwisu. Najlepiej jednak zatrzymać się i wezwać pomoc drogową. Samodzielne uzupełnienie oleju w skrzyni w warunkach polowych jest bardzo trudne, dlatego zwykle nie jest ono wyjściem odpowiednim.
Trudność z wrzuceniem biegu może być spowodowana także zbyt dużą lepkością oleju, często zdarza się to z olejami mineralnymi pod wpływem niskiej temperatury. Zwykle problem znika po rozgrzaniu się podzespołów. Jeżeli zauważysz taki problem, może to też oznaczać, że warto wymienić olej w skrzyni biegów.
Kiedy ostatni raz wymieniałeś olej przekładniowy? Oleje sprawdzonych producentów znajdziesz w ofercie Inter Cars!
Wymiana oleju w skrzyni biegów – okiem eksperta
Regularna wymiana oleju w skrzyni biegów wyraźnie wpływa na jej pracę, a także zwiększa jej niezawodność. Wraz ze starym olejem usuwane są także mikroskopijne drobinki metalu, które są przyczyną szybszego zużycia się jej elementów.
Często spotykaną oznaką zużycia elementów skrzyni biegów, jest zgrzytanie podczas próby zmiany przełożenia. Oznacza to, że synchronizatory nie wykonują swojej pracy poprawnie. Ich zadaniem jest zrównanie prędkości obrotowej zazębiających się kół. Wprowadzenie synchronizacji znacznie ułatwiło obsługę pojazdu przez kierowcę, ale też skomplikowała budowę skrzyń biegów. W przypadku zużycia synchronizatorów konieczny jest demontaż skrzyni i ich wymiana – radzi ekspert Inter Cars.
Oprócz tego problemy ze skrzynią biegów mogą powodować uszkodzenia mechaniczne i zużycie łożysk. Jeżeli zauważyłeś jakikolwiek z wymienionych problemów, potrzebujesz części do skrzyni biegów lub oleju przekładniowego. Znajdziesz je na wirtualnych półkach Inter Cars!
Jak zmieniać biegi – FAQ
Jak zmieniać biegi w samochodzie?
Musisz pamiętać o pełnym wciśnięciu sprzęgła, prowadź drążek w linii prostej i nie używaj nadmiernej siły. Biegi zmieniaj płynnie, pewnie i zdecydowanie.
Jak zmieniać biegi w samochodzie, żeby nie szarpało?
Zadbaj o płynność, najważniejsza jest koordynacja pedałów. Gdy wciskasz sprzęgło, płynnie odpuść gaz. Gdy ponownie łączysz napęd, powoli wciśnij pedał przyspieszenia.
Co zrobić gdy sprzęgło nie działa?
Najlepszym wyjściem jest zatrzymanie się i wezwanie pomocy. Jeżeli nie masz takiej możliwości, postaraj się jechać na zastanym przełożeniu, lub spróbuj zmieniać biegi metodą międzygazu z wykorzystaniem neutralnej pozycji drążka.
Moja skrzynia biegów wydaje dziwne odgłosy, co robić?
Może być to spowodowane niskim poziomem oleju albo zużyciem łożysk. Postaraj się nie obciążać skrzyni i udaj się do mechanika.
Podczas próby zmiany biegów słyszę zgrzytanie i przełożenie nie wchodzi, co to oznacza?
Jest to objaw zużycia synchronizatorów skrzyni biegów, konieczna będzie ich wymiana. W takiej sytuacji zmianę biegów ułatwi technika zmiany biegów z międzygazem i podwójnym wciśnięciem sprzęgła.
