Najstarszym znanym typem kotwicy były duże kamienie, które obwiązywano liną i spuszczano na dno. Takie rozwiązanie znane jest już z epoki brązu. W starożytnej Grecji jako kotwic używano specjalnych koszy, wypełnionych kamieniami lub drewnianych kłód obciążonych ołowiem. Już w starożytności upowszechniła się kotwica metalowa, w swojej podstawowej formie, z dwoma pazurami odchodzącymi od pionowego trzonu. Takie kotwice stosowano od czasów rzymskich, aż do XIX wieku.
Duże statki parowe wymagały silniejszego zakotwiczenia. Rozwój przemysłu zaowocował też nowymi pomysłami, tworzonymi przez wynalazców. Od połowy XX wieku do mniejszych jednostek zaczęto stosować specjalnie zaprojektowane kotwice patentowe zamiast mniejszych wersji kotwic okrętowych. To właśnie one będą głównym tematem tekstu.
Z tego artykułu dowiesz się między innymi:
- Co decyduje o wyborze kotwicy?
- Jakie są rodzaje kotwic?
- Jak dobrać kotwice do łodzi?
- Jak używać kotwicy? Podstawy kotwiczenia łodzi
- W co jeszcze warto się wyposażyć?
Dobór kotwicy i osprzętu – kilka istotnych parametrów
Aby prawidłowo dobrać kotwicę i osprzęt kotwiczny (windę lub kabestan, łańcuchy, liny i dodatkowe elementy), należy wziąć pod uwagę parametry łodzi, do której będzie ona przeznaczona. W przypadku bardzo lekkich jednostek, pontonów czy małych łódek wędkarskich, mają one mniejsze znaczenie, ale już w przypadku łódek żaglowych, motorówek i jachtów, stanowią podstawę do odpowiedniego oporządzenia łodzi.
Podstawowe wielkości dotyczące łódek, to ich długość oraz wyporność. Długość mierzy się w dwóch płaszczyznach:
- na linii wody,
- długość całkowitą (zwykle górna krawędź łódki lub poziom pokładu w łodzi).
Średnia tych dwóch wielkości to długość klasyfikacyjna, którą należy brać pod uwagę, na przykład dobierając ciężar kotwicy na podstawie tabeli producenta.
Wyporność statku to ciężar wody wypieranej przez zanurzoną część kadłuba. W przypadku mniejszych jednostek częściej korzysta się z miary wyporności formy, która jest bezpośrednią miarą objętości wody wypartej. Zgodnie z prawem Archimedesa można ją wyliczyć, obliczając przybliżoną objętość zanurzonej części łodzi. Niekiedy może to wymagać trochę bardziej skomplikowanych obliczeń, ale zwykle wystarczy, że zredukujesz kształt do prostopadłościanów i klinów. Tak obliczona wyporność będzie nieco większa od rzeczywistej.
W niektórych tabelach jako podstawowy wyróżnik jednostki podaje się wskaźnik wyposażenia. Jest to parametr wyliczany na podstawie wymiarów łodzi i jej wyporności. Jej wzór jest skomplikowany, ale większość łodzi, na których możesz pływać, nie będzie przekraczać 25.
Wielkości, które charakteryzują kotwicę to jej ciężar, siła trzymania dna (zależna od konstrukcji i budowy dna, więc zmienna w zależności od warunków) i kąt kotwiczenia (także zależny od warunków i sposobu zakotwiczenia). Im kotwica jest cięższa i ma mniejszy kąt kotwiczenia (kąt pomiędzy trzonem a dnem), tym jej siła trzymania jest większa. Ciężar kotwicy dobiera się do długości łodzi i w zależności od budowy danego modelu, powinien wynosić od 0,5 do 2 kg na każdy metr.
Ważne są także parametry łańcucha lub liny, do których zaczepiona jest kotwica. W przypadku wybrania łańcucha należy dobrać go nie tylko pod względem wytrzymałościowym, ale również dopasować jego wymiary do stosowanej windy kotwicznej. Ich elementem roboczym są tzw. koła orzechowe. Są to specjalne koła zębate do obsługi łańcuchów oczkowych. Ich zęby są dostosowane do nawijania i rozwijania łańcucha o konkretnym wymiarze oczka. Jeśli będzie on większy, na uzębieniu powstanie luz i podczas pracy może dojść do zaklinowania się łańcucha. Jeśli oczko będzie za małe, nie będzie zaczepiać się o zęby koła orzechowego i wciągnięcie kotwicy może okazać się niemożliwe. Standardowa wielkość oczka łańcucha dla jachtów i dużych łodzi żaglowych wynosi 10-12,5 mm.
W łódkach, motorówkach, żaglówkach i mniejszych jachtach zamiast łańcucha stosuje się często linę kotwiczną. Do tego celu stosowane są linki nylonowe. Charakteryzuje je duża wytrzymałość i elastyczność. Wadą jest słaba odporność na przecieranie. Niski ciężar linki ułatwia jej używanie, ale powoduje, że kotwica wyrywana jest z dna pod większym kątem (nie opada całkowicie na dno). Liny stosuje się do łodzi o długości do 18 m i wyporności około 20 T (lina 24 mm). Powyżej tych wielkości, zwykle lepszym wyborem są łańcuchy. Liny wciąga się ręcznie albo za pomocą kabestanu lub wciągarki.
Rodzaje kotwic
Każda kotwica składa się z trzonu i odchodzących od niego zębów lub ramion. Zadaniem zęba jest zagłębienie się w dno, aby ograniczyć dryf łodzi w czasie postoju. Odpowiednio dobrana kotwica trzyma statek w miejscu nawet w dość trudnych warunkach. Wartości, jakie podają w tabelach producenci, zwykle dotyczą wiatru do 7 w skali Beauforta.
Wybierając kotwicę o odpowiedniej masie, lepiej wybrać nieco większą niż wynikające z obliczeń czy tabel minimum. Ciężar o 2-3 kg większy nie będzie uciążliwy w użytkowaniu, a zapewnia sporo większą szansę na to, że nawet przy silnym wietrze i kiepskiej spoistości dna łódka będzie utrzymana na swoim miejscu.
Różne typy kotwic o odmiennym kształcie, rozłożeniu i konstrukcji zębów dostosowane są do różnego typu podłoży. Z tego powodu w przypadku dłuższych rejsów i łodzi pływających po różnych akwenach, zaleca się wyposażenie łodzi w dwie kotwice różnego typu. Jakie kotwice wybrać? Oto najpopularniejsze modele.
Kotwica pługowa – CQR
Kotwice pługowe pojawiły się przed II wojną światową i od tamtej pory zyskały dużą popularność. Składają się one z wygiętego w kształt litery J trzonu, do którego dolnego końca zamontowano ruchomy lemiesz (kształt podwójnego klina). Angielska nazwa CQR oznacza coastal quick release (czyli kotwica do szybkiego opuszczania wybrzeża), ponieważ dzięki ruchomej głowicy jest łatwiejsza do wyrwania z dna podczas podnoszenia.
Szybkie podnoszenie kotwicy pługowej nie oznacza jej niskiej skuteczności. Jej siła trzymania jest dość wysoka, a ruchome połączenie pozwala niemal zawsze uzyskać zerowy kąt kotwiczenia. Klin pługu zagłębia się w dno z dużą łatwością, dlatego sprawdza się ona na każdym podłożu, piasku, żwirze, glinie, błocie czy mule.
Składana konstrukcja ułatwia przechowywanie kotwicy. Po położeniu trzonu na pług jest bardzo kompaktowa i nie zajmuje wiele miejsca.
Kotwice pługowe dobiera się do łodzi, przyjmując 1 kg na 1 m długości jednostki.
Kotwica Bruce’a (typu Claw)
Uproszczoną odmianą kotwicy pługowej jest Claw (ang. pazur), najpopularniejszy jest wariant patentu Bruce’a. Jest ona wykonana w formie jednolitego odlewu. Trzon ma wygięty kształt. Na przedłużeniu jego dolnego końca znajdują się pazury skierowane na zewnątrz. Pazur centralny jest prosty, dwa znajdujące się po bokach wygięte są do góry.
Tego rodzaju kotwice do łodzi są prostsze od CQR, ale nie mają wielu z ich zalet. Jednorodny odlew nie zapewnia łatwego podnoszenia, a przy nieco gorszych warunkach kąt kotwiczenia może odbiegać od optymalnego.
Claw zajmuje też dużo miejsca i sprawdzi się głównie na większych jednostkach, ponieważ powinna być ona stosunkowo duża. Należy przyjąć około 1,5 kg na metr długości statku. Duże kotwice Bruce’a mają bardzo wysoką siłę trzymania na piasku czy w mule. Dużo słabiej radzą sobie na dnach gliniastych i żwirowych. Małe kotwice Bruce’a są niezbyt skuteczne, ponieważ pazury potrzebują sporego obciążenia, aby zagłębić się w dno.
Kotwica Danfortha
Kotwica Danfortha powstała w 1939 roku i jest rozwinięciem CQR oraz stosowanej w dużych statkach kotwicy Halla. Trzon tego typu kotwicy zakończony jest poprzeczką prostopadłą do niego. Na poprzeczce osadzony jest ruchomy ząb o rozdwojonym kształcie. Pazury zęba są proste lub lekko wygięte do góry.
Danforthy mają większość zalet kotwicy pługowej, ale zapewniają większą siłę trzymania, dlatego wystarczy wybrać model o masie 0,5 kg na każdy metr długości łodzi. Dobrze radzi sobie na dnie piaszczystym i błotnistym. Ze względu na niski ciężar mniejsze modele, mogą mieć problem z zagłębieniem się w twardych, gliniastych podłożach. Jeżeli jednak uda się wbić ząb w dno, uzyskuje bardzo dobre właściwości trzymające. Kotwica Danfortha słabo sprawdza się na żwirze, gdzie zwykle nie udaje się osiągnąć wymaganej siły kotwiczenia.
Kotwice Danfortha są bardzo popularne w żeglarstwie. Można przechowywać je na płasko, są łatwe w użytkowaniu i nawet kilka razy lżejsze od innych typów kotwic. To dość istotne szczególnie na mniejszych łódkach, na których ważna jest oszczędność miejsca.
Inne typy kotwic
Poza wymienionymi najpopularniejszymi odmianami kotwic na rynku znaleźć można jeszcze kilka innych ich typów. Kotwica typu delta przypomina CQR, ale lemiesz jest w niej nieruchomy. Sprawdza się na dnach piaszczystych i mulistych oraz na glinie. Gorzej radzi sobie ze żwirem.
Kotwica admiralicji, czyli najbardziej klasyczny model, ma formę trzonu z dwoma odchodzącymi na bok zębami. Rzadko dziś jest stosowana. Ma dość niską siłę zakotwiczenia. Wymaga ciężaru 2-3 kg na 1 m długości łódki.
Lekka kotwica składana (tzw. drapak) składa się z trzonu, do którego zamontowano ruchome zęby (zwykle zajmuje ona bardzo mało miejsca, dlatego jest to idealna kotwica do pontonu czy niewielkiej łódki wiosłowej). Dobrze sprawdza się na mule i błocie, nieco gorzej radzi sobie na twardych podłożach. Jednak przy bardzo lekkich jednostkach siła trzymania nie musi być wysoka.
Kotwica do łodzi, łódki i pontonu – jak dobrać osprzęt do typu jednostki?
Różne typy jednostek pływających mają inne wymagania dotyczące kotwiczenia. O tym, jaka kotwica do łódki wędkarskiej, pontonu, żaglówki, motorówki i jachtu będzie odpowiednia, opowiedział ekspert Inter Cars.
Kotwica jachtowa
Jachty, ze względu na rozmiary i wyposażenie, są zwykle ciężkie w stosunku do długości. Szczególnie luksusowe jednostki wymagają więc dużej siły kotwiczenia, także z powodu swojej wartości, którą kotwica ma zabezpieczać. Jacht powinien być wyposażony w co najmniej dwie kotwice dziobowe, najlepiej różnego typu. Ja polecam stosować kotwicę pługową i Danfortha, a w przypadku jachtów o długości ponad 20 m, kotwicę Bruce’a i Danfortha, jako pomocniczą. – mówi ekspert Inter Cars
Jakie kotwice do motorówek?
Kotwica do łodzi motorowej jest używana stosunkowo rzadko. Motorówkę zwykle przechowuje się na cumie i pływa się nią z punktu A do punktu B. Powinna mieć na pokładzie kotwicę, która może się przydać w czasie awarii czy po prostu na relaksacyjnym postoju.
Łódki motorowe nie mają zwykle zbyt dużej przestrzeni na wyposażenie, dlatego ważne jest, aby kotwica była kompaktowa i stosunkowo niewielka. Te cechy najlepiej spełnia kotwica Danfortha. Na wszelki wypadek można także wyposażyć się w kotwicę składaną, którą wspomożesz główną, w razie potrzeby.
Wybór kotwicy do żaglówki
Kotwica do żaglówki powinna być dobrana przede wszystkim ze względu na akwen, na którym jednostka będzie pływała. Zwykle rekreacyjni żeglarze korzystają z jednego lub maksymalnie kilku jezior, lub pływają w obrębie zatoki morskiej. W takim przypadku dość łatwo jest sprawdzić, jaki materiał spoczywa na dnie i jaki typ kotwicy sprawdzi się najlepiej.
Większość użytkowników żaglówek wybiera typ Danfortha, ponieważ jest on kompromisem pomiędzy wagą i skutecznością. Jeśli jednak masz zamiar pływać w miejscach, gdzie dno jest kamieniste lub żwirowe. Warto zamiast niej, wybrać kotwicę CQR. Jeżeli korzystasz z różnych akwenów, możesz zamontować obie te kotwice albo wymieniać je między sobą w zależności od warunków.
Kotwica do pontonu
Ponton charakteryzuje się tym, że jego burty wykonane są z tkaniny lub innego miękkiego materiału. Typowa kotwica do łódki może je łatwo uszkodzić, ze względu na ostre krawędzie. Z tego powodu do pontonów stosuje się często ciężarki zamiast kotwic.
Na rynku znaleźć można jednak specjalne kotwice przeznaczone do pontonów. To lekkie kotwice składane, których zęby przypominają nieco śrubę napędową i pokryte są warstwą gumy lub miękkiego tworzywa sztucznego. Są one skuteczniejsze od ciężarków na miękkich podłożach. Siła trzymania kotwicy o masie około 6 kg jest podobna do 10 kg ciężarka. Podobnie jak w przypadku pontonu, kotwica do łódki dla wędkarza nie musi być bardzo mocna. Także tutaj popularne jest stosowanie ciężarków, ale o wiele lepszym wyborem będą kotwice składane. Do większych łódek wędkarskich można wybrać także niewielką kotwicę Danfortha.
Jaka kotwica do łódki wędkarskiej?
Jak używać kotwicy? Podstawy kotwiczenia łodzi
Kotwica powinna znajdować się przy dziobie łodzi. W ten sposób lina lub łańcuch nie zagrażają sterowi czy śrubie napędowej, a siła trzymania jest najlepsza. Jeżeli masz jedną kotwicę może być ona umieszczona centralnie. Dwie kotwice można zamontować symetrycznie po obu stronach dziobu lub asymetrycznie, jedną centralnie i jedną przy burcie.
Do trzonu kotwicy należy przymocować odcinek łańcucha, który dociąży koniec liny. Dzięki temu kąt zakotwiczenia będzie bliższy zera. Zamiast łańcucha można zastosować tzw. prosiaka, czyli dodatkowy obciążnik mocowany w połowie długości liny, który ma to samo zadanie. Prosiak dodatkowo także zagłębia się w dno, co poprawia siłę zakotwiczenia.
Na pięcie kotwicznej (czyli w miejscu połączenia trzonu z zębami) powinna być przywiązana linka z niewielką boją, czyli bojrep. Wskazuje ona pozycję kotwicy innym jednostkom. Pozwala także bezpiecznie spuszczać kotwicę do wody oraz wyciągać ją w przypadku, gdy zaczepi się o przeszkodę i zaklinuje w taki sposób, że nie będzie możliwe podniesienie jej za trzon.
Długość liny lub łańcucha powinna wynosić kilkakrotność głębokości akwenu w miejscu postoju. Kotwica powinna opaść na dno wraz z częścią liny/łańcucha. Dzięki temu kąt kotwiczenia będzie bliski zera, a łódź będzie mniej podatna na szarpnięcie spowodowane wiatrem lub falami. Optymalna wartość to 5 do 7 głębokości, jednak nie zawsze jest to możliwe ze względu na ilość przestrzeni czy wielkość akwenu. W takim wypadku wystarczy 2-3 krotność głębokości.
Jeśli stosujesz linkę nylonową, to jej grubość powinna wynosić 10 mm dla lekkich łódek wiosłowych i pontonów, 12 mm dla żaglówek do 6 m i 2 T, 14 mm dla 8 m i 4 T, 16 mm przy łódce do 10 m i 6 T itd., aż do 24 mm, które nadają się do jachtów do 18 m i 20 T. Wadą linek jest ich niska odporność na przecieranie. W miejscu, gdzie łączy się ona z pokładem lub ślizgiem, jest narażona na to w dość dużym stopniu, co może doprowadzić do jej zerwania. Warto ją zabezpieczać. Sprawdza się do tego gumowy wąż założony na linkę lub dowolna inna osłona, która zapobiegnie punktowemu tarciu liny o krawędź pokładu.
Jak postawić łódkę na kotwicy?
Wybierając miejsce na postój, zwróć uwagę na osłonę od wiatru, na morzach także na prądy. Zmierz głębokość do dna i określ jego rodzaj. Odmierz długość liny (optymalnie 5-7 x głębokość) i zabezpiecz w kabestanie lub windzie odpowiedni odcinek. Upewnij się, że dryf na kotwicy będzie bezpieczny, nie zagrozi innym jednostkom, nie zniesie Cię na płyciznę czy przeszkodę.
Rozpocznij spuszczanie kotwicy. Jeżeli robisz to ręcznie w małej łódce, możesz pomóc sobie, używając bojrepu. Dzięki temu możesz opuścić kotwicę, stojąc. W przypadku korzystania z windy czy kabestanu kontroluj, czy linka się nie plącze lub łańcuch nie blokuje.
Gdy cały zaplanowany odcinek liny znajdzie się w wodzie, wycofaj powoli łódkę, aż do momentu, gdy kotwica przestanie płużyć i lina kotwiczna się napręży. Łódź powinna być zabezpieczona. Możesz sprawdzić koordynaty, aby po czasie skontrolować czy łódki nie znosi. Jeżeli zauważysz płużenie lub puszczenie kotwicy, wyciągnij ją i opuść ponownie.
W co jeszcze warto się wyposażyć?
Oprócz samej kotwicy ważne jest także wybranie do niej odpowiedniej liny lub łańcucha oraz osprzętu do jej zarzucania, oraz podnoszenia. Kotwice do około 5 kg można wyciągać ręcznie, większe ręcznym lub mechanicznym kabestanem, lub wyciągarką. Kotwice na łańcuchu wyciąga się za pomocą windy kotwicznej.
Jeżeli szukasz urządzeń lub akcesoriów na swoją łódkę, sprawdź dział marine w sklepie Inter Cars. Znajdziesz tam ciekawą ofertę osprzętu, silników, części i akcesoriów do łodzi, które pozwolą Ci skompletować Twoją wymarzoną łódkę lub naprawić jej usterki.
Kotwica do łodzi – podsumowanie
Kotwica to obowiązkowe wyposażenie niemal każdej łódki i łodzi. Dzięki niej zyskuje się bezpieczeństwo, ale też możliwość rekreacyjnego postoju, pływania wpław czy spokojnego odpoczynku i posiłku. Jej dobór i używanie nie jest trudne, jeżeli zapamiętasz kilka wcześniej opisanych zasad. Warto jednak pamiętać, że woda jest żywiołem, który często jest nieprzewidywalny, dlatego podczas postoju na kotwicy trzeba pilnować jej zaczepienia o dno i pozycji łodzi. Nawet jeżeli postanowisz stanąć na kotwicy na noc, powinieneś co jakiś czas wstawać, aby sprawdzić stan zakotwienia!
