Aby rozstrzygnąć, kto wynalazł pierwszy samochód, należy zacząć od tego, co można nazwać samochodem. Najprostsza definicja wskazuje na pojazd drogowy napędzany silnikiem, który jest zintegrowany z jego konstrukcją. W początkach motoryzacji o miano najlepszego źródła napędu rywalizowały silniki parowe i spalinowe. Niewiele później pojawiły się także pierwsze samochody elektryczne. Konstrukcje wszystkich trzech rodzajów należy uznać za samochód. Z tej perspektywy historia motoryzacji jest dłuższa, niż wydaje się większości ludzi.
Z tego artykułu dowiesz się m.in.:
- jak wyglądały samochody przed erą silników spalinowych;
- co wyróżniało samochód Patentwagen Carla Benza;
- kiedy zaczęto seryjnie produkować samochody;
- jak motoryzację zmieniła produkcja masowa;
- jak wyglądały początki automobilizmu w Polsce;
- jak powiązana jest historia ludzkości z historią samochodu.
Prehistoria samochodu – silniki parowe
Maszyna parowa wynaleziona przez Thomasa Newcomena na przełomie XVII i XVIII wieku, a następnie udoskonalona przez Jamesa Watta (patent w roku 1762), pozwoliła zrewolucjonizować świat. Za jej pośrednictwem zaczęto napędzać pompy, urządzenia, a następnie środki transportu.
Samochody parowe pojawił się wcześniej niż kolej żelazna. W 1769 roku francuski inżynier artylerii Nicolas Joseph Cugnot zamontował silnik parowy pomysłu Watta do trójkołowego podwozia, tworząc tym samym pierwszy samochód na świecie. Jego użyteczność była niewielka. Pozwalał na 20 minut jazdy z prędkością mniejszą od chodu człowieka (około 3,5 km/h), po czym musiał być studzony przez kolejne 20 minut. Samochód Cugnota miał być ciągnikiem artyleryjskim, czyli pojazdem do przestawiania armat.
Wynalazek francuskiego innowatora był przełomowy, ale stworzenie praktycznego auta parowego zajęło kolejnych 30 lat. Na początku XIX wieku Richard Trevithick zbudował pojazd, który nazwał „Puffing Devil” (Chuchający Diabeł). Przetarł on szlaki nie tylko w motoryzacji, ale także okazał się przełomowy dla kolei.
Diabeł Trevithicka, zaprezentowany w wigilię Bożego Narodzenia w 1801 roku, miał budowę zbliżoną do lokomotyw parowych. Dwa lata później we współpracy ze swoim kuzynem Andrew Vivianem zbudował także pierwszy parowy autobus, który pokazano na ulicach Londynu. Niestety pokaz zakończył się wypadkiem.
Rozwój samochodów parowych
Regularne linie autobusowe obsługiwane przez pojazdy parowe pojawiły się w Anglii, Szkocji i Irlandii po 1830 roku. Brytyjczycy nie byli jednak zwolennikami tego rodzaju transportu. Opisywano go jako bardzo niebezpieczny i mogący powodować poważne szkody i choroby, dlatego już w latach 60. XIX wieku wprowadzono bardzo restrykcyjne prawodawstwo ograniczające prędkość „lokomotyw drogowych”. Najpierw do 5 mil/h, a następnie do 4 mil/h, dodatkowo nakazując, aby przed pojazdem szedł człowiek z czerwoną flagą. Zahamowało to dalszy rozwój samochodów parowych w tym kraju.
Drogowe pojazdy parowe rozwijały się także poza Wyspami Brytyjskimi, przede wszystkim we Francji. Swoje wersje pojazdów tworzyli wynalazcy z niemal całego świata. Dla historii motoryzacji najbardziej istotnym samochodem parowym był model wyprodukowany przez De Dion-Bouton. Francuskie przedsiębiorstwo założone przez Julesa-Alberta De Diona, Georgesa Boutona i jego przyrodniego brata Charlesa Trepardoux od 1884 roku zaczęło tworzyć samochody parowe o praktycznym zastosowaniu, stosunkowo łatwe w obsłudze i szybkie (średnia prędkość wynosiła 20 km/h). De Dion-Bouton stał się największą firmą motoryzacyjną na świecie w XIX wieku, wykorzystując później swoje doświadczenie przy budowie samochodów spalinowych (od 1894).
Pierwszy samochód spalinowy – Patentwagen nr 1
W roku 1885 nastąpił największy przełom w historii motoryzacji. Gottlieb Daimler udoskonalił silnik spalinowy opracowany przez Nicolasa Otto w 1876 roku, tworząc premierową jednostkę napędzaną benzyną, która mogła być z powodzeniem źródłem napędu samochodów. W tym samym roku swój pierwszy samochód zbudował Carl Benz.
Kiedy powstał pierwszy samochód, jest sprawą dyskusyjną, jednak pierwsze auto spalinowe, które zostało opatentowane (29 stycznia 1886), to bez wątpienia Patentwagen nr 1 Carla Benza. Trójkołowiec wyróżniał się tym, że został od początku zaprojektowany jako pojazd silnikowy. Wielu twórców eksperymentalnych samochodów montowało silniki do podwozi powozów, które były niedostosowane do wibracji powstających podczas pracy jednostek napędowych.
Przewagą samochodu Benza był także sam silnik. Jak podkreśla ekspert Inter Cars: Była to jednostka bardzo nowoczesna i lekka jak na swoją epokę. Ważyła około 100 kg i generowała 0,5 kW mocy. Wyposażono ją w zapłon iskrowy, popychaczowe zawory i koło zamachowe. W tamtym czasie żaden z tych elementów nie był oczywisty w silnikach spalania wewnętrznego. Z dzisiejszej perspektywy nietypowa może wydawać się otwarta skrzynia korbowa ze smarowaniem przez skapywanie. Olej był umieszczony w zbiorniku nad silnikiem i ściekał grawitacyjnie, smarując elementy mechaniczne, a następnie trafiał na ziemię.
Bertha Benz – matka współczesnej motoryzacji
W roku 1888 żona Carla – Bertha Benz wraz z synami odbyła pierwszą długodystansową podróż samochodem. Przejechała ponad 105 km z Mannheim do Pforzheim, gdzie mieszkała jej matka. Celem były nie tylko odwiedziny rodzinne, ale także udowodnienie mężowi, że jego wynalazek może okazać się sukcesem. Carl Benz był zniechęcony do samochodu, który wymagał bardzo dużych nakładów, a nie przynosił zysków.
O świcie 5 sierpnia Bertha, Eugene i Richard Benz wsiedli do Patentwagena nr 3 i bez wiedzy męża i ojca wyruszyli w drogę. Podróż nie była lekka. Silnik był zbyt słaby, aby poradzić sobie w górzystym terenie, więc synowie Benzów musieli często popychać auto, aby pokonało wzniesienia.
W czasie przejazdu doszło do awarii łańcucha napędowego (został naprawiony przez kowala), układu paliwowego (prowizorycznie naprawiony przez Berthę szpilką od kapelusza i elementami garderoby) i hamulców (gdy drewniane klocki hamulcowe zaczęły być nieskuteczne, Bertha odwiedziła szewca, aby obił je skórą, co poprawiło znacząco skuteczność). Zapasy paliwa musiały być uzupełniane w aptekach, które sprzedawały ligroinę, lekką naftę. Na każdym postoju należało też uzupełnić wodę w układzie chłodzenia.
Mimo trudności niedługo po zachodzie słońca rodzina Benzów dotarła do celu i wysłała telegram do Carla, który do tej pory nie wiedział o wyprawie. Kilka dni później Bertha i synowie wrócili do domu, także jadąc samochodem.
Wyprawa Berthy Benz została przez nią opisana, historia stała się popularna, a sukces popchnął do przodu całą motoryzację. Poczytna opowieść o kobiecie z synami podróżującej samodzielnie autem pokazała światu, że wymyślony przez jej męża pomysł na komunikację, to skuteczny i łatwy w obsłudze środek transportu. Gdyby nie odwaga i determinacja Berthy, historia powstania samochodu mogła potoczyć się zupełnie inaczej.
Oprócz wpływu marketingowego podróż była także ważna dla rozwoju samochodu Benza. Problemy, jakie napotkali po drodze, stały się podstawą ulepszeń – dodano bieg górski, skórzane okładziny hamulców i poprawiono inne elementy, które zawiodły.
Pierwszy samochód w produkcji seryjnej
Chociaż to Carl Benz jest wynalazcą współczesnej wersji samochodu, to nie on jako pierwszy wprowadził auto do produkcji (manufakturowej). W latach 1885–1894 roku Benz skupiał się na rozwoju konstrukcji i sprzedaży praw patentowych.
Za pionierów komercyjnej produkcji samochodów spalinowych należy uznać dwie francuskie manufaktury – Panhard-Levassor i Peugeota. Panowie Panhard i Levassor współpracowali przy budowie maszyn do obróbki drewna, ale gdy dowiedzieli się o samochodzie Benza, postanowili zająć się motoryzacją. W tym celu włączyli do spółki Edouarda Sarazina, belgijskiego prawnika, który na terenie Francji dysponował patentem Daimlera na silnik spalinowy. Samochód był gotowy w 1889 roku, a od 1890 roku można było go zamówić i nabyć.
W 1891 roku Panhard-Levassor udzielił licencji Armandowi Peugeotowi, który wcześniej przekształcił rodzinny biznes metalowy (produkcja sprężyn, śrub itp.) w manufakturę rowerów i podobnie jak rodacy, widział duży potencjał w automobilizmie. Produkcja Peugeota ruszyła w 1892 roku. W fabrykacji samochodów Carla Benza wyprzedzono także w USA, gdzie od 1893 roku, bracia Duryea, podobnie jak Peugeot, przebranżowili się z produkcji rowerów na samochody spalinowe. Pierwszym produkcyjnym samochodem Benza był wytwarzany od 1894 roku model Velo.
Produkcja masowa – kamień milowy wczesnej motoryzacji
Historia powstania samochodu to pierwszy etap rozwoju motoryzacji. Jego granicę wyznacza produkcja seryjna aut. Pierwszym takim pojazdem był amerykański Oldsmobile Curved Dash.
Ellie Olds, założyciel Oldsmobile’a, był kolejnym wielkim innowatorem. Opracował pierwszą linię produkcyjną samochodów, co pozwoliło wytwarzać auta o wiele szybciej i w sposób bardziej powtarzalny niż w manufakturach.
Curved Dash zaczął być produkowany od 1901 roku. Ford T, uznawany przez wielu za pierwszy masowo produkowany na taśmie, pojawił się na rynku w 1908 roku, a produkcja taśmowa tego modelu ruszyła w 1912 roku, ponad dekadę po Oldsmobilu. Chociaż linia produkcyjna Forda była o wiele lepsza od tej w fabryce Oldsa, a model T stał się światowym samochodem masowym, to Curved Dash przetarł szlak do nowoczesności.
Pierwszy polski samochód
Jak łatwo zauważyć, większość przytaczanych dat, jakie obejmuje opisywana tutaj historia motoryzacji, przypada na okres, gdy Polska znajdowała się pod zaborami. Od 1896 roku w Warszawie można było zakupić automobile Benz i Peugeot importowane przez Stanisława Grodzkiego, ale do czasów II Rzeczypospolitej nie zbudowano w Polsce żadnego zakładu produkującego samochody, nawet na niewielką skalę.
W 1918 roku, także w Warszawie, utworzono Centralne Warsztaty Samochodowe (CWS). Był to zakład, który miał się zajmować naprawą i modernizacją pojazdów samochodowych pozostałych po zaborcach i działaniach wojennych na ziemiach polskich, przede wszystkim dla wojska i transportu. W latach 20. XX wieku zatrudnieni w CWS mechanicy i inżynierowie opracowali własnej konstrukcji samochód CWS T1. Od 1925 do 1931 roku zbudowano kilkaset sztuk. Był to pierwszy polski samochód w całości opracowany w kraju wyłącznie przez Polaków i wprowadzony do produkcji. Niestety fabrykacja w warsztacie remontowym nie była w stanie nadążyć za masowo wytwarzanymi samochodami zagranicznymi.
W tym samym czasie na przełomie lat 1924/25 hrabia Stefan Tyszkiewicz wraz z francuskimi inżynierami opracowuje i buduje prototypy samochodu Ralf-Stetysz. Auto tworzone było z myślą o rynku w Polsce. Wzmocnione i podwyższone zawieszenie z blokadą mechanizmu różnicowego miało dobrze sprawować się na kiepskich drogach Rzeczypospolitej. Wytrzymałość potwierdziło ukończenie przez Tyszkiewicza za kierownicą swojego samochodu rajdu Monte Carlo w 1926 roku. W 1927 roku rozpoczęto produkcję w Polsce w zakładach K. Rudzki i Spółka w Warszawie oraz w zakładach lotniczych Plage i Laśkiewicz w Lublinie (nadwozia).
W 1928 roku warszawską fabrykę pochłonął pożar, niszcząc znaczną liczbę samochodów oraz wiele innych będących w trakcie budowy. Szacuje się, że w latach 1927-1928 wyprodukowano około 200 sztuk Ralf-Stetysza, łącznie z tymi, które spłonęły. Tyszkiewicz planował odbudować fabrykę, ale nie zgodzili się na to akcjonariusze spółki K. Rudzki.
Następnym polskim samochodem osobowym, niestworzonym na zagranicznej licencji, była dopiero Syrena (produkowana w latach 1957-1983).
Części do samochodu kiedyś i dziś
Mimo znacznego postępu technologii produkcji w przemyśle samochodowym, dzisiejsze pojazdy nie są bez wad. Na porządku dziennym w samochodach zdarzają się różnego rodzaju awarie. Dlatego warto kupować części i akcesoria w sprawdzonym miejscu, jakim jest Inter Cars. Sklep oferuje szeroki asortyment części do wszelkiego rodzaju pojazdów. Jeżeli masz wątpliwość, jaki produkt wybrać, nasi eksperci ekspresowo doradzą i dobiorą odpowiednie rozwiązanie do Twojego samochodu.
Części zamienne? Tylko w Inter Cars!
Historia motoryzacji i historia ludzkości
Motoryzacja, od kiedy pojawił się pierwszy samochód, splotła się niezwykle mocno z historią ludzkości w erze przemysłowej. Od maszyny parowej, przez silnik spalinowy i elektryczny, aż po współczesne hybrydy i ogniwa wodorowe, konstrukcja pojazdów silnikowych opowiadała o technologii, jaką dysponuje człowiek.
Samochody zapewniały i zapewniają emocje, ułatwiają dotarcie do celu, dają komfort i pozwalają sięgać dalej. Dziś przejechanie 106 km, które było wyczynem Berthy Benz, nie wydaje się niczym trudnym nawet dla początkującego kierowcy. Na początku tej drogi, takie błahe dziś zadania, urastały do rangi wydarzeń historycznych, dzięki którym technologia mogła być popychana do przodu.
