Skuter Osa – prawdziwa historia polskiej motoryzacji

Pierwsze skutery we współczesnym tego słowa znaczeniu opracowano pod koniec lat 40. we Włoszech. Zrujnowany wojną kraj potrzebował lekkich i praktycznych pojazdów, w tym motocykli. Cel skonstruowania takowego postawił sobie Enrico Piaggio. Zrezygnował on z produkcji lotniczej, którą rozpoczął jego ojciec i zainwestował w rozwój lekkich motocykli. Główny projektant pierwszego skutera Corradino D’Ascanio nie przepadał za motocyklami, przez to, że uważał je za brudne i niewygodne. Aby to poprawić, umieścił silnik na tylnym wahaczu i połączył z kołem w zamkniętej obudowie. Wykorzystał także przednie zawieszenie o konstrukcji bezpośrednio przejętej z lotnictwa i całość przykrył zabudową, na której kierowca jest lepiej osłonięty niż na zwyczajnym motocyklu oraz siedzi w wygodnej pozycji. Tak w 1946 roku narodziła się pierwsza Vespa, która wraz z Lambrettą, powstałą rok później, stały się symbolem praktycznego i lekkiego motocykla doskonałego do jazdy po mieście i wsi. Były one główną inspiracją dla Polaków podczas projektowania Osy.

Z tego artykułu dowiesz się między innymi:

• Jak powstał skuter WFM Osa?
• Jak zbudowana była Osa M50?
• Jakie zmiany zaszły w modelu Osa M52?
• Dlaczego zakończono produkcję Osy?
• Jaka jest pozycja Osy na rynku klasycznych motocykli?

Skuter Osa M50 – historia powstania

Polska była krajem zniszczonym przez wojnę w jeszcze większym stopniu niż Włochy. Odbudowa początkowo wymagała przede wszystkim samochodów ciężarowych, których naprawą zajmowały się założone w 1947 roku Warszawskie Zakłady Naprawy Samochodów. Na początku lat 50., wraz z postępem odbudowy, zapotrzebowanie na serwis ciężarówek spadło, dlatego WZNS przekształcono w WFM (Warszawska Fabryka Motocykli), które miało rozpocząć produkcję lekkich motocykli.

Pierwszym pojazdem stworzonym przez WFM był motocykl M06 wprowadzony do produkcji w 1954 roku. Napędzany był silnikiem 125 cm sześc. i w następnych latach był wytwarzany także przez WSK w Świdniku. Co ważne dla historii Osy, oprócz kompletnych pojazdów WFM zajmowało się też produkcją silników dla innych polskich zakładów motocyklowych. Jednym z nich była kielecka SHL, dla której opracowano silnik S06 o pojemności 150 cm sześc. Stał się on potem źródłem napędu w Osie.

Osę zaprojektowano i opracowano w 1954 roku. Oprócz niej w tym czasie powstały jeszcze dwa prototypy, o nazwach Żuk i Bąk, jednak to zaprojektowany przez Jerzego Jankowskiego, Krzysztofa Bruna i Tadeusza Mathię skuter Osa okazał się najlepszy z nich, więc przeznaczono go do produkcji. Jednak ze względów politycznych i problemów z zaopatrzeniem ruszyła ona dopiero w 1959 roku.

Gdy Osa pojawiła się w sprzedaży, była motocyklem stosunkowo drogim (17 tys. zł, podczas gdy WFM M06 kosztowała około 13 tys. zł). Sprzedaż jednak od początku była całkiem niezła, ponieważ taki pojazd był bardzo przydatny w ówczesnej sytuacji w kraju. 

WFM Osa – skuter wyjątkowy

Polski skuter Osa M50 czerpał wiele z włoskich protoplastów, ale nie był ich wierną kopią. Aby uprościć proces produkcji, nie zastosowano zespolonego z tylnym kołem układu napędowego, a bardziej tradycyjny napęd łańcuchem. Aby jednak zachować pełną zabudowę i cechy użytkowe skuterów, silnik S06 został obrócony o 90 stopni w stosunku do tego, jak montowany był w SHL. Tłok pracował poziomo i mieścił się w tunelu między nogami kierowcy. Pod siodełkiem znajdował się zespół sprzęgła i skrzyni biegów, od którego poprowadzono łańcuch do tylnego koła. 

Poziome ustawienie wymusiło szereg zmian konstrukcyjnych. Z zewnątrz można zobaczyć zupełnie inne ożebrowanie chłodzące silnika. Większe zmiany zaszły w układzie napędowym, gdzie ze względu na niemal pionowe ustawienie skrzyni biegów wystąpił problem ze smarowaniem. Zmodernizowano więc układ dystrybucji oleju w skrzyni i zespole sprzęgła, tak aby był on rozpylany przez łańcuch sprzęgłowy. Leżący silnik pozwalał na obniżenie środka ciężkości i tworzył przestrzeń pozwalającą obudować Osę typowym dla skuterów nadwoziem z osłonami. Silnik do Osy otrzymał oznaczenie S06A.

W stosunku do włoskiego pierwowzoru uproszczone było zawieszenie przedniego koła. Zamiast jednostronnego zawieszenia z pchanym wahaczem i krótkim amortyzatorem typu lotniczego, zastosowano wahacz wleczony z dwoma tradycyjnymi amortyzatorami. Podobnie skonstruowano także zawieszenie tylne. Powodowało to, że w przypadku Osy trudniejsza była wymiana koła, a zawieszenie nie było tak kompaktowe, jak w Vespach i Lambrettach. Było to jednak rozwiązanie trwałe i o wiele łatwiejsze w produkcji, co miało znaczenie dla niezbyt zaawansowanego technologicznie zakładu WFM.

Cechą charakterystyczną włoskich skuterów były także małe kółka, zwykle o wymiarach 10 lub 12 cali. Ze względu na gorsze warunki drogowe w Polsce i inne zawieszenie, zrezygnowano z tak małych obręczy po testach. Osa otrzymała koła o średnicy 14 cali, dzięki czemu była zdolna poruszać się także po drogach nieutwardzonych. 

Skuter Osa – dane techniczne modelu M50

Silnik S06A był dwusuwową jednostką napędową z jednym cylindrem i przepłukiwaniem zwrotnym (sposób przepływu mieszanki, w którym okno wydechowe i wlotowe są po tej samej stronie cylindra w silniku dwusuwowym). Jego parametry to:

• pojemność skokowa: 147 cm sześc.,
• średnica x skok tłoka: 57 × 58 mm,
• stopień sprężania: 6.5:1,
• moc maksymalna: 6.5 KM przy 4800 obr/min,
• zasilanie: gaźnikowe (gaźnik G20S),
• zapłon: iskrownikowy,
• prędkość maksymalna: około 80 km/h.

Energię elektryczną produkowała prądnica prądu stałego, a napięcie instalacji wynosiło 6 V. Masa suchego motocykla wynosiła 125 kg, a jego ładowność 180 kg (masa maksymalna 305 kg). 

Skuter Osa M52 – poprawki konstrukcji

Gdy Osa M50 trafiła do użytkowników, szybko okazało się, że niemający doświadczenia w projektowaniu tego typu motocykli inżynierowie popełnili kilka błędów. Największym z nich było niedostateczne chłodzenie silnika i prądnicy. Obudowana blaszanymi osłonami jednostka napędowa dość często się przegrzewała, a prądnica zacierała się z powodu zbyt wysokiej temperatury. Inne problemy były o wiele mniej znaczące. Zbyt małe siodełko i zbiornik paliwa czy trudna w użytkowaniu centralna podpórka nie były nawet w części tak palące, jak problem z silnikiem.

W 1961 roku próbowano zaradzić problemowi przegrzewania się silnika przez powiększenie otworów w karoserii. Nie było to jednak rozwiązanie wystarczające. Tę kwestię udało się rozwiązać dopiero w zmodernizowanej Osie M52, której produkcję rozpoczęto w 1962 roku. Była ona pierwotnie projektowana jako model eksportowy do Azji, przede wszystkim Indii. Otrzymała większy silnik S33, który wyposażono w mechaniczną, stale napędzaną przez silnik dmuchawę, która pozwoliła na znaczące zwiększenie wydajności chłodzenia. Oprócz tego powiększono kanapę i dodano bagażnik, zwiększając walory użytkowe. Plany eksportu nie wypaliły w pełni, więc z korzyścią dla lokalnych użytkowników skuter Osa M52 trafił na rynek krajowy. 

Polski skuter osa po poprawkach był prawdopodobnie najlepszym zaprojektowanym w naszym kraju jednośladem. Nie ustępował on skuterom zachodnich marek w większości produkujących na licencji Piaggio (Vespa) lub Innocenti (Lambretta). Chociaż Osa miała prostszą konstrukcję, to pod względem osiągów im dorównywała. Przewyższała je właściwościami terenowymi, które potwierdzone były sukcesami, jakie osiągali startujący na nich w rajdach zawodnicy (między innymi złote medale na Sześciodniówce w Bad Ausse czy ukończenie Szkockiej Sześciodniówki. Były to bardzo trudne terenowe rajdy obserwowane). 

Skuter osa – dane techniczne M52

Zanim większy silnik trafił do Osy M52 był wykorzystywany w rajdowych skuterach. Jego parametry w seryjnym skuterze były następujące:

• pojemność skokowa: 172 cm sześc.,
• średnica x skok tłoka: 61.5 × 58 mm,
• stopień sprężania: 6.3:1,
• moc maksymalna: 8 KM przy 4800 obr/min,
• zasilanie: gaźnikowe (gaźnik GM24 U2 Pegaz),
• zapłon: iskrownikowy,
• prędkość maksymalna: około 85 km/h.

Poprawiono także chłodzenie prądnicy, dzięki czemu nie traciła ona swoich parametrów w czasie jazdy. Skuter stał się 5 kg cięższy (130 kg), ale zachował tę samą ładowność (ciężar maksymalny 310 kg). W stosunku do M50 nieznacznie zmieniono także zawieszenie i ramę. Spowodowało to, że rozstaw osi był większy o 20 mm (1300 mm w M52 i 1280 w M50). Pozostałe elementy pozostały bez zmian.

Osa – skuter, który zniknął zbyt szybko

Projektanci i twórcy Osy planowali dalsze rozwijanie jej konstrukcji i rozszerzenie gamy modeli. Testowano między innymi użycie rozrusznika elektrycznego. Pracowano nad prototypami do transportu lekkiego czy sposobami wykorzystania go jako samochodów inwalidzkich. Planowano także następcę Osy – model M55 i nowe silniki o oznaczeniu S37. Jednak żadne z tych planów nie doszły do skutku.

W roku 1964 zarządzono restrukturyzację przemysłu w całym kraju. Z tego powodu produkcja motocykli miała odbywać się przede wszystkim w zakładach WSK w Świdniku. W 1965 roku WFM połączono z Polskimi Zakładami Optycznymi i zarządzono koniec produkcji motocykli w Warszawie. Chociaż biuro projektowe funkcjonowało do 1966 roku, to prace zespołu nie zostały nigdy wykorzystane. WSK nie było zainteresowane produkcją skuterów. 

Maszyny WFM pod zarządem PZO produkowały po 1965 roku wyłącznie części zamienne do motocykli, ale większa część zakładów została przeznaczona na produkcję asortymentu optycznego. Ostatnie Osy zjechały z taśmy pod koniec roku 1964, zaledwie dwa lata po wprowadzeniu na rynek modelu M52. 

Osa – klasyk, którego warto mieć

Miłośnicy zabytkowej motoryzacji doceniają rzadkie i dobrze wykonane konstrukcje, do których z pewnością należy Osa. Krótki okres produkcji, a w dalszych latach kiepskie warunki eksploatacji, spowodowały, że jest to dziś pojazd dość niszowy. Wpłynęło to także na wartość rynkową, jaką osiąga skuter Osa. Cena egzemplarzy do renowacji przekracza niemal zawsze 10 tys. zł, a zbliża się nawet do 15-20 tys. zł, gdy motocykl jest zarejestrowany i ma ciągłość OC. Dobrze zachowane lub wyremontowane Osy są nawet 2 razy droższe (30-40 tys. zł). Czy mimo tego warto zwrócić uwagę na ten pojazd, gdy szukasz klasycznego motocykla? Na to pytanie odpowiedział ekspert Inter Cars.

Na pytanie o zakup klasycznych pojazdów zawsze jest trudno odpowiedzieć. Zakup taki nie zawsze musi być racjonalny. Decydować mogą emocje, sentyment czy po prostu walory estetyczne. Jednak patrząc zupełnie poza tymi kategoriami, to w jej klasie trudno znaleźć coś, co byłoby ciekawsze niż skuter Osa. Cena może niektórych odstraszyć, ale warto zwrócić uwagę, że nie jest ona wyższa od klasycznych włoskich skuterów z lat 60. Aby kupić egzemplarz z roczników podobnych do Os we Włoszech, gdzie jest ich najwięcej, należy zapłacić około 4 tys. euro za skuter do remontu, a za pojazd w dobrym stanie nawet 6-7 tys. euro. 

Podaż włoskich skuterów jest dość wysoka. W większości krajów Europy Zachodniej znaleźć można niemal zawsze po kilkadziesiąt ofert takich pojazdów. Osa na pewno będzie więc przyciągać więcej uwagi na zlotach czy rajdach pojazdów zabytkowych, ponieważ jest ewidentnie w większym stopniu wyjątkowa. 

Problemem do niedawna było zaopatrzenie w części, jednak obecnie można spotkać sporo zamienników także do Osy, a na rynku wtórnym pojawia się całkiem sporo części oryginalnych ze starych zapasów czy rozmontowanych dawniej skuterów.

Powyższa opinia potwierdza, że Osa to ciekawy wybór dla fanów klasycznych motocykli. Skuter to niezły pomysł na początek przygody z zabytkowymi jednośladami. Są wygodniejsze i łatwiejsze w prowadzeniu od motocykli o tradycyjnej budowie. 

Jeśli masz Osę lub inny zabytkowy motocykl, z pewnością będziesz potrzebować do niego oleju, kosmetyków i materiałów do eksploatacji. Znajdziesz je w ofercie Inter Cars. Sprawdź ją już teraz.