Nazywanie silnika sercem samochodu nie jest przesadą. Pojawia się więc pytanie, jak dbać o jednostkę napędową, aby pracowała możliwie bezawaryjnie i jak najdłużej. Czy jest jakaś uniwersalna recepta? Tak, za taką można uznać stosowanie odpowiednich środków smarnych. Odpowiednich, czyli zgodnych z wytycznymi producenta, warunkami eksploatacji i o wysokiej jakości. Kluczem do prawidłowego działania skomplikowanej maszynerii, takiej jak jednostka napędowa, jest olej silnikowy. Jeżeli chcesz poznać tajniki olejów silnikowych, to świetnie trafiłeś.
Choć może się wydawać, że olej samochodowy ma przede wszystkim zapewniać smarowanie poszczególnych części silnika, to jego rola jest znacznie większa. Owszem, minimalizowanie tarcia to podstawa, ale też olej silnikowy odpowiada za utrzymywanie właściwej temperatury, zapobiega zjawisku korozji wewnętrznej czy gromadzeniu się osadów. Tym samym olej silnikowy ma związek z ogólną trwałością jednostki napędowej oraz ma wpływ na osiągi i zużycie paliwa. Zatem wybór właściwego nie może być kwestią przypadku lub nadmiernej oszczędności.
Z artykułu dowiesz się:
Czym różnią się oleje mineralne od syntetycznych i semisyntetycznych.
Co to jest klasyfikacja lepkości wg SAE.
Klasyfikacja wg API – co oznacza. Czym jest klasyfikacji wg ACEA.
Oleje mineralne, syntetyczne i semisyntetyczne
Podział na oleje mineralne, semisyntetyczne i syntetyczne w dużej mierze łączy się z jakością i trwałością produktu finalnego. Jednak podejście do tematu w ten sposób można nazwać skrótem myślowym. Nadal na rynku można znaleźć wysokiej jakości oleje mineralne, oparte na najwcześniej odkrytej technologii. Trzeba tylko mieć świadomość, że tanie oleje mineralne sprawdzą się przede wszystkim w starszych samochodach osobowych, wyposażonych w niewysilone jednostki napędowe.
Oleje mineralne
Jedynym surowcem do produkcji olejów mineralnych jest baza uzyskana podczas procesu destylacji ropy naftowej (także podczas jednokrotnego procesu hydrokrakingu, podczas którego znacząco ogranicza się w produkcie finalnym zawartość siarki i azotu). Jak można przypuszczać, mniej skomplikowany mechanizm produkcyjny przekłada się na trwałość i odporność na zmienne warunki pracy oleju mineralnego w porównaniu do syntetyków i semisyntetyków. Główne wady olejów mineralnych, zaliczanych do I i II grupy ze względu na bazę olejową, to niższa odporność związana z przebiegiem (szybko się starzeją) oraz duża zależność od temperatury. Za atuty olejów mineralnych, poza ceną, uznaje się jeszcze łatwość rozpuszczania dodatków (ma to szczególne znaczenie dla aut z dużymi przebiegami) oraz znikomy wpływ na uszczelnienia w silniku.
Oleje syntetyczne
Ta grupa obejmuje oleje silnikowe, których skład oparto na III, IV i V grupie bazy olejowej. Grupa III to mineralne produkty, zbliżone parametrami do bazy syntetycznej, które powstały podczas kilkukrotnemu hydrokrakingowi. Grupa IV natomiast obejmuje polialfaoleiny (PAO), które powstały podczas chemicznej syntezy surowca bazowego (ropy naftowej). Jako grupę V uznaje się zbiór pozostałych baz olejowych, wytworzonych w procesie syntezy chemicznej (dominują oleje poliestrowe, czyli POE, spotyka się też estry, fosforany i silikony).
Może dziwić, że jako oleje syntetyczne mogą być też uznawane produkty oparte na bazie mineralnej (III grupy, czyli rafinaty poddawane kilkukrotnemu procesowi hydrokrakingu). Wynika to z faktu, że kilkukrotny hydrokraking może zapewnić jakość bazy nieznacznie odbiegającą od grup IV i V. Warto dodać, że na niektórych rynkach w olejach klasyfikowanych jako syntetyczne udział grupy III może sięgać maksymalnie 20% – tak jest np. w Niemczech. Jeżeli więc spotkałeś się kiedyś z określeniem „pełny syntetyk”, to znaczy, że olej taki nie zawiera składników powstałych podczas kilkukrotnego hydrokrakingu (czyli najbardziej zaawansowanej destylacji ropy naftowej).
Oleje semisyntetyczne
Oleje semisyntetyczne, wbrew temu, co sugeruje nazwa, nie są mieszanką 1-1 olejów mineralnych i syntetycznych. Bazę stanowią oleje mineralne, stanowiące najczęściej 70-75% ogólnego składu. Reszta to bazy olejowe III, IV i V grupy. Trzeba dodać, że klasyfikacja nie jest sztywna. Regulacje poszczególnych krajów mogą różnić się od siebie procentową zawartością poszczególnych baz olejowych. A jak jest z jakością i odpornością olejów z tej grupy? Zazwyczaj oleje semisyntetyczne nie gwarantują znacząco dłuższych przebiegów niż oleje mineralne. Trzeba dodać, że dzięki dodatkowi bazy syntetycznej są bardziej stabilne i lepiej chłodzą.
Klasyfikacja wg SAE
Do głównych parametrów olejów zalicza się lepkość. Co oznacza te termin? To nic innego, jak zachowanie oleju w określonych temperaturach. Co oczywiste, wraz ze spadkiem temperatury olej staje się bardziej gęsty, tym samym z większym trudem dociera do zakamarków silnika czy tworzy zbyt grubą warstwę filmu olejowego. Współcześnie stosuje wyłącznie, właściwie za wyjątkiem sportu motorowego, oleje wielosezonowe. Aby prawidłowo dobrać olej do zmiennych warunków pogodowych, najlepiej jest skorzystać z klasyfikacji opracowanej przez SAE (Society of Automotive Engineers – Stowarzyszenie Inżynierów Motoryzacji).
Żeby zrozumieć zasadę klasyfikacji wg SAE, warto posłużyć się przykładem oleju o parametrach 10W40. Pierwsza liczba przed literą W (ang. winter, czyli zima) określa lepkość w niskich temperaturach (w powyższym przykładzie dla 10 będzie to informacja, że olej zachowuje stabilność do -25 st. C). Druga liczba dotyczy górnej granicy stabilności (w warunkach letnich) – tutaj to +35 st. C. Co interesujące, im szerszy zakres temperatur, tym na ogół olej szybciej traci pierwotne właściwości.
Klasyfikacja wg API
Kolejną wskazówką pomocną przy wyborze właściwego oleju jest klasyfikacja wg API (American Petroleum Institute, czyli Amerykański Instytut Nafty). O ile SAE wskazuje na zakres temperatur, w jakich olej zachowuje stabilność, to API określa szeroko rozumianą jakość. Podział podstawowy dotyczy silników benzynowych (litera S) i wysokoprężnych (litera C). Zawsze po pierwszej literze oznaczającej typ silnika występuje kolejna litera, związana z klasą jakościową. Większość olejów może pracować zarówno w silnikach benzynowych, jak i dieslach. Warto zatem posłużyć się przykładem oleju Liqui Moly 5W40 (API SM/CF), który sprawdzi się zarówno w silnikach benzynowych wymagających olejów klasy M, jak i wysokoprężnych klasy F. Zdarza się też, że dany olej został opracowany tylko do jednego rodzaju silników.
Wspominając o klasyfikacji wg API, trzeba nadmienić, że im „późniejsza litera”, tym olej jest lepszej jakości. Kolejna uwaga dotyczy olejów do silników z zapłonem samoczynnym (diesli) – tutaj można spotkać dodatkowy zapis związany m.in. z obecnością filtra cząstek stałych czy wymogami dotyczącymi niskiej zawartości popiołów (np. CF-2 czy CJ-4).
Klasyfikacja wg ACEA
ACEA (fr. Association des Constructeurs Europeens d’Automobiles – Europejskie Zrzeszenie Producentów Pojazdów Samochodowych) to kolejna instytucja ściśle związana z rynkiem olejów silnikowych. Organizacja ściśle współpracująca zarówno z producentami samochodów osobowych, jak i ciężarowych i sprzętu ciężkiego, od 1996 roku dzieli oleje na trzy główne kategorie.
Pierwsza kategoria klasyfikacji wg ACEA obejmuje produkty opracowane z myślą o silnikach benzynowych i wysokoprężnych w autach osobowych i lekkich dostawczych (A/B – w tym oznaczeniu po literze pojawia się cyfra – np. olej wg ACEA A3/B4; wspominane cyfry wskazują dokładniej, do jakiego typu silnika przeznaczony jest dany olej).
Druga kategoria – oznaczana literą C – obejmuje oleje niskopopiołowe, czyli opracowane z myślą o nowoczesnych silnikach, które spełniają surowe normy dotyczące emisji spalin. Oleje Low SAPS sprawdzają się między innymi w autach z filtrem cząstek stałych (DPF/FAP) i wyposażonymi w najbardziej wydajne katalizatory (na rynku można spotkać oleje spełniające wymagania ACEA C1, C2, C3 i C4).
Ostatnia klasyfikacja olejów silnikowych wg ACEA dotyczy samochodów ciężarowych czy maszyn. Taki olej można poznać o literze E (np. olej Castrol Vecton ACEA E4/E7).
Normy producentów samochodów
Czołowi producenci środków smarnych od lat współpracują z koncernami samochodowymi przy tworzeniu receptur kolejnych produktów. Także laboratoria firm wytwarzających auta osobowe i ciężarowe testują oleje pod kątem własnych wytycznych. Stąd powszechne są normy jakościowe olejów połączone z nazwami producentów aut (np. VW 505.00, Renault RN 17 czy BMW LL-04). Można więc, dobierając olej silnikowy, skupić się tylko na tych parametrach. To wygodne i zarazem ograniczające wybór, bowiem nie wszystkie koncerny petrochemiczne mogą pochwalić się certyfikatem danej marki, mimo że ich oleje spełniają wymagania norm API czy SAE.
Czy marka oleju ma znaczenie?
Trudno jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie, czy przy wyborze oleju silnikowego marka to ważne kryterium. Oczywiście najwięksi producenci są gwarantem odpowiedniej jakości surowców bazowych, dodatków uszlachetniających i obróbki. To przekłada się na całość, czyli olej silnikowy. Ale też trudno opowiedzieć na pytanie, czy wybrać olej Castrol, Mobil, Liqui Moly, Total czy Elf. Co interesujące, sporym powodzeniem cieszą się też oleje silnikowe sygnowane nazwą producenta auta. Oczywiście, jeśli tylko oleje Chrysler, oleje Mazda czy oleje Ford spełniają wymagania (API, SAE, ACEA), mogą być stosowane w samochodach konkurencyjnych firm.
Ważniejsza od marki jest zgodność z wytycznymi producenta samochodu odnośnie klasy jakościowej i lepkości. Można więc przy zakupie kierować się preferencjami indywidualnymi, podobnie jak zaleceniami zaufanego mechanika. Najważniejsze jednak, by kupować olej z pewnego źródła, z oficjalnego kanału dystrybucyjnego. Niestety na rynku – zwłaszcza w serwisach aukcyjnych – nie brakuje podróbek. Owszem, zdarza się, że tańszy olej to oryginał, pochodzący z zagranicznej dystrybucji, ale nie jest to regułą. Lepiej więc nie ryzykować, kupując olej niewiadomego pochodzenia.
Jak często wymieniać olej silnikowy?
Olej silnikowy traci właściwości wskutek wielu czynników. Nie dziwi więc konieczność regularnej wymiany. Regularnej, czyli jakiej? Przez dekady mechanicy i producenci samochodów deklarowali maksymalną żywotność na 10-15 tys. km przebiegu. Obecnie natomiast można spotkać rekomendowane interwały olejowe co 25-50 tys. km. Trzeba mieć świadomość, że oleje long live, nie zapewniają pełnej ochrony w niekorzystnych warunkach eksploatacyjnych. Długie przebiegi między wymianą oleju lepiej traktować jako chwyt marketingowy, mający informować potencjalnych klientów o niższych kosztach eksploatacyjnych związanych z wymianą oleju.
Nawet jeżeli producent samochodu dopuszcza wymianę oleju co 25-30 tys. km, właściwszą praktyką jest skrócenie interwału. O ile – tutaj warto wziąć pod uwagę warunki eksploatacji, rodzaj oleju czy wytyczne producenta samochodu. Te ostatnie traktuj jako wartość graniczną.
W samochodach poruszających się głównie w ruchu miejskim powinniśmy wymieniać olej maks. co 15 tys. km. Przy olejach mineralnych i półsyntetycznych spora grupa mechaników rekomenduje nawet 10 tys. km. Także osoby eksploatujące auta z instalacją gazową powinny częściej zmieniać olej silnikowy. Wynika to z faktu, że gaz spala się w wyższej temperaturze niż benzyna czy olej napędowy. Skutkuje to zwiększoną ilością sadzy i spadkiem właściwości smarujących i chłodzących. LPG – wymiana oleju wraz z filtrem co 10 tys. km jest jak najbardziej zasadna.
Dystans i czas
Dłuższe interwały olejowe są wskazane wyłącznie wtedy, kiedy korzysta się z specjalnych olejów – long live. Trzeba tylko mieć świadomość, że takie środki smarne mogą być stosowane tylko wtedy, gdy są rekomendowane przez producenta auta. To samo dotyczy przedłużonych interwałów.
Zużycie oleju silnikowego zależy nie tylko od dystansu i warunków eksploatacyjnych. Ważny jest też czas. Dobrą praktyką jest, przy niewielkich przebiegach, wymiana oleju co rok. Jeżeli więc w książce eksploatacyjnej Twojego auta napisano: „wymiana oleju co 20 tys. km lub co rok”, to nawet jeżeli rocznie pokonujesz kilka tysięcy kilometrów, wymieniaj regularnie olej co 12 miesięcy. To niezawodny sposób zwiększający ogólną trwałość jednostki napędowej i współpracujących z nią elementów (np. turbosprężarki). I pamiętaj, że olej wymienia się zawsze razem z filtrem.
Olej silnikowy najlepiej wymienić w warsztacie. Jeżeli jednak chcesz zrobić to we własnym garażu, to dowiedz się, co zrobić z zużytym olejem silnikowym.
Podsumowanie
Olej silnikowy jest odpowiedzialny nie tylko za smarowanie części w jednostce napędowej. Ma też związek ze szczelnością i prawidłową temperaturą pracy silnika. Wybór oleju ma więc niebagatelne znaczenie. Kupując olej silnikowy, trzeba mieć na uwadze wytyczne producenta auta co do lepkości, temperatury i norm jakościowych.
