Do czego służy tachograf? Funkcje, zastosowanie i znaczenia dla bezpieczeństwa na drogach

Transport drogowy i przewóz osób podlegają licznym regulacjom prawnym. Tachograf to urządzenie rejestrujące wiele parametrów jazdy, co pozwala na weryfikację przestrzegania przepisów prawa transportowego i drogowego przez uprawnione służby. Podpowiadamy, jakie auta muszą być wyposażone w tachograf i jakie typy urządzeń dopuszczone są do rejestrowania parametrów jazdy.

Tachograf jest urządzeniem obecnym w europejskiej branży transportowej od 1986 r. Technologia produkcji urządzenia ewoluowała wraz ze zmianami przepisów dotyczących transportu drogowego i przewozu osób. Nowoczesne tachografy są znacznie bardziej przyjazne w obsłudze, a także mniej podatne na fałszowanie danych. Niestety pomimo wysokich kar finansowych nadal zdarzają się przewoźnicy i kierowcy, którzy nie przestrzegają przepisów. Sprawdź, jakie dane rejestruje tachograf oraz co grozi za manipulowanie pracą tego urządzenia.

Z tego artykułu dowiesz się m.in:

• co to jest tachograf i do czego służy,
• co to jest tachograf analogowy,
• czym jest tachograf cyfrowy,
• jakie są kary za manipulacje tachografu,
• w jakich pojazdach tachograf jest obowiązkowy,
• jakie samochody ciężarowe i autobusy nie muszą mieć tachografów,
• gdzie kupić papier do tachografu i wykresówki?

Czym jest tachograf i do czego służy?

Tachograf to urządzenie jednoznacznie kojarzące się z transportem drogowym. Jego główną funkcją jest rejestrowanie parametrów jazdy samochodów ciężarowych o dopuszczalnej masie całkowitej (DMC) przekraczającej 3,5 tony oraz autobusów przystosowanych do przewozu więcej niż 9 osób razem z kierowcą. Nazwa tachograf pochodzi od połączenia dwóch grecki słów: tachos oznaczającego prędkość oraz grapho, czyli zapisywać. W praktyce urządzenie rejestruje znacznie większą liczbę zdarzeń, do których należą:

• dystans pokonany przez pojazd podany w kilometrach,
• chwilową prędkość , jaką osiągnął pojazd,
• czas prowadzenia samochodu,
• pomiar okresu pracy i dyspozycyjności kierowcy,
• przerwy w pracy,
• okres odpoczynku,
• datę i godzinę otwarcia obudowy tachografu, w której znajdują się wykresówki (dotyczy tylko urządzeń analogowych).

Gdy samochód prowadzony jest przez dwóch kierowców (tzw. podwójna obsada), tachograf rejestruje czas prowadzenia pojazdu, okres pracy, przerw i odpoczynku osobno dla każdego z nich. 

Dane zarejestrowane przez tachograf muszą być szczegółowe. Wynika to z przepisów prawa dotyczących transportu drogowego. Zapisane przez tachograf parametry jazdy podlegają kontroli Inspekcji Transportu Drogowego (ITD), Policji, Straży Granicznej oraz Służby Celnej. Poza granicami Polski uprawnienia do kontroli tachografu mają służby upoważnione przez władze kraju, po którym porusza się pojazd transportujący ludzi lub towary. W przypadku wykrycia nieprawidłowości na kierowców oraz na firmy transportowe mogą zostać nałożone dotkliwe kary finansowe.

Czym jest tachograf analogowy?

Tachograf analogowy to urządzenie umieszczane zazwyczaj na tablicy rozdzielczej pojazdu ciężarowego pod tarczą prędkościomierza. Parametry pracy samochodu ciężarowego przesyłane z czujnika umieszczonego w skrzyni biegów zapisywane są na wykresówkach, które wyglądem przypominają płyty CD, od których są jednak znacznie cieńsze. Urządzenie popularnie nazywane tarczkami wykonane jest ze specjalnego papieru z tuszem. 

Aby włożyć nową wykresówkę, kierowca musi otworzyć obudowę tachografu, a następnie umieścić tarczkę w odpowiednim miejscu i z powrotem zamknąć urządzenie. Do obowiązków kierowcy należy także wpisanie na wykresówce swoich danych, numerów rejestracyjnych samochodu, daty i miejsca rozpoczęcia oraz zakończenia pracy. 

Tachograf analogowy został jednak już wycofany. Od 1 maja 2006 r. każdy pojazd podlegający rejestrowaniu parametrów jazdy musi być wyposażony w tachograf cyfrowy. Oznacza to, że najmłodsze pojazdy z urządzeniem analogowym mają już co najmniej 17 lat. Co więcej, w przypadku awarii urządzenia musi zostać wymienione na cyfrowy odpowiednik. Tachograf analogowy jest dość awaryjny, dlatego w wielu autach zarejestrowanych po raz pierwszy przed majem 2006 r. można już spotkać urządzenia cyfrowe.

Tachograf cyfrowy i jego zalety

Tachograf cyfrowy to znacznie nowocześniejsze urządzenie od analogowego odpowiednika, którego obsługa była dość czasochłonna. Ponadto nowszy model jest mniej podatny na fałszowanie czasu pracy kierowcy. Tachograf cyfrowy jest znacznie wygodniejszy w codziennej eksploatacji, ponieważ wszystkie dane zapisywane są w pamięci urządzenia, a następnie przechowywane przez okres 12 miesięcy. Dla porównania wykresówki stosowane w urządzeniach analogowych rejestrują zaledwie 24 godziny pracy kierowcy.

Obsługa tachografu cyfrowego wymaga korzystania z karty kierowcy. Dokument wydawany jest przez Polską Wytwórnię Papierów Wartościowych na wniosek osób mających czynne prawo jazdy. Przed rozpoczęciem jazdy kierowca musi umieścić kartę w czytniku tachografu, a następnie wybrać kraj, w którym aktualnie znajduje się pojazd. Obowiązkiem kierowcy jest także wskazanie aktualnego trybu pracy tachografu: 

• odpoczynek,
• dyspozycyjność,
• praca inne – np. załadunek lub rozładunek towaru,
• prowadzenie samochodu.

Po zakończeniu pracy należy wyjąć kartę z czytnika i zabrać ją ze sobą. Tachograf cyfrowy ma możliwość wykonania wydruku na żądanie kierowcy lub służb kontrolujących transport. Obowiązkiem przewoźnika jest wyposażenie drukarki urządzenia w niezbędną ilość papieru.

Jak zczytać tachograf?

Tachograf podczas pracy stale rejestruje parametry pracy pojazdu. Zgodnie z przepisami zgromadzone dane muszą być sczytywane nie rzadziej niż co 90 dni. Konieczność odczytu zawartości pamięci tachografu występuje także w przypadku przekazania samochodu innemu podmiotowi, uszkodzenia tachografu (jeśli odczyt jest możliwy), wycofania pojazdu z użytkowania, a także na żądanie organów upoważnionych do kontroli. W przypadku utracenia lub uszkodzenia karty kierowcy także należy sczytać dane z tachografu cyfrowego.

Jak zczytać tachograf? Dostępnych jest wiele urządzeń służących do odczytu danych z tachografu cyfrowego. Jeszcze do niedawna w tym celu konieczne było włożenie karty przedsiębiorstwa (odpowiednik karty kierowcy o szerszych uprawnieniach) do urządzenia, a następnie podłączenie czytnika, na którym zapisywane były dane. Obecnie coraz częściej stosowane są systemy zdalnego odczytywania danych. Czynność można wykonać na odległość, bez konieczności wkładania karty do czytnika.

Co grozi za manipulacje tachografu?

Tachograf cyfrowy jest znacznie bardziej odporny  na fałszowanie czasu pracy kierowcy od analogowego odpowiednika. Jednak także w przypadku tego urządzenia spotykano się z naruszeniami. Najczęściej fałszowano wyniki tachografu za pomocą silnych magnesów neodymowych, które zatrzymywały prace impulsatorów zamontowanych w skrzyni biegów. Magnesy powodowały, że drogomierz i prędkościomierz nie działały w trakcie jazdy autem.

W praktyce magnez pozwala symulować w tachografie postój jadącego pojazdu. . W ten sposób fałszowane są: pokonywany dystans, prędkość i czas pracy kierowcy. Ponadto na skutek magnesu nie działają systemy ABS i ASR, co ma realny wpływ na bezpieczeństwo jazdy. Impulsatory najnowszych modeli tachografów wyposażone są w ceramiczne osłony, które chronią mechanizm urządzenia przed oddziaływaniem  magnetycznym.

Jednak jazda „na magnesie” to niestety wciąż często spotykana praktyka pomimo dotkliwych kar, które nakładane są na kierowcę oraz przedsiębiorstwo transportowe. Firmy fałszujące czas pracy tachografu muszą liczyć się z grzywną wynoszącą 10 000 zł. Ponadto kara 2 000 zł zostaje nałożona na osobę zarządzającą transportem w firmie. Taką samą grzywnę otrzymuje kierowca. Jeśli dodatkowo jest złapany na gorącym uczynku, pozbawia się go uprawnień do prowadzenia pojazdu na 3 miesiące.

Sprawdź, jakie zmiany przyniósł taryfikator mandatów 2022. Poznaj nowe przepisy oraz wysokość kar grożących za ich łamanie. Szczegółowe informacje na ten temat znajdziesz na naszym blogu.

Kiedy tachograf jest obowiązkowy?

Zgodnie z przepisami unijnymi oraz krajowymi ujętymi  w art. 29 ustawy z 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców, każdy samochód ciężarowy o DMC powyżej 3,5 tony oraz pojazd przystosowany do przewożenia więcej niż 9 osób razem z kierowcą obowiązkowo musi być wyposażony w tachograf. 

Co w przypadku samochodów ciężarowych o DMC do 3,5 tony? Obecne przepisy nie nakazują montażu tachografów w pojazdach tego typu, ale już za kilka lat ma to się zmienić. Według przepisów pakietu mobilności od 1 lipca 2026 r. każdy samochód ciężarowy o DMC przekraczającym 2,5 tony pracujący w transporcie międzynarodowym będzie musiał mieć zamontowany tachograf. 

Kiedy tachograf jest obowiązkowy dla samochodów o DMC do 3,5 tony według obecnie obowiązujących przepisów? Sytuacja ta ma miejsce, gdy do pojazdu o DMC do 3,5 tony zamontowano przyczepę. Wtedy brana jest pod uwagę dopuszczalna masa całkowita zestawu składającego się z samochodu ciężarowego i wspomnianej przyczepy. 

Kiedy samochody ciężarowe i autobusy nie muszą być wyposażone w tachograf?

Istnieje kilka wyjątków dotyczących obowiązku używania tachografu w samochodach ciężarowych. Jednym z nich są samochody pomocy drogowej, które wykonują prace w promieniu 100 km od siedziby firmy. Należy jednak mieć na uwadze, że jako pracę auta pomocy drogowej uważa się przewóz pojazdów po kolizji, wypadku czy awarii. W przypadku gdy przedsiębiorca świadczy nie tylko usługi pomocy drogowej, lecz także np. handluje samochodami i przewozi zakupione pojazdy, to transport ten podlega rejestrowaniu parametrów pracy przez tachograf. Wynika to z orzecznictwa sądowego o sygnaturze akt II SA/Sz 1405/15 – zauważa ekspert Inter Cars.

Tachograf nie musi być używany także w autobusach przewożących pasażerów na regularnych trasach o długości nieprzekraczającej 50 km. Podobne odstępstwo dotyczy śmieciarek przewożących odpady komunalne. Tachograf nie musi być montowany w samochodach ciężarowych używanych w celach rolniczych np. do przewozu zwierząt czy mleka, a także pojazdach będących własnością przedsiębiorstw ogrodniczych, leśnych i rybackich pracujących w promieniu 50 km od miejsca stałego parkowania.

Gdzie najlepiej kupić wykresówki i papier do tachografu?

Zgodnie z tym, co piszemy wcześniej  liczba samochodów wyposażonych w tachograf analogowy jest coraz mniejsza, nadal jednak można spotkać takie pojazdy na drogach. Kierowcy korzystający ze starszego urządzenia muszą mieć zapas wykresówek nazywanych popularnie tarczkami. Z kolei użytkownicy urządzeń cyfrowych muszą mieć zapas papieru do drukarki wbudowanej w tachograf. Sprawdź szeroki wybór niezbędnych akcesoriów dostępnych w sklepie Inter Cars. Dzięki temu tachograf w Twoim aucie ciężarowym będzie zawsze gotowy do pracy. 

Tachograf wpływa na bezpieczeństwo drogowe

Tachograf to codzienne narzędzie pracy wielu zawodowych kierowców. Funkcją urządzenia jest rejestracja parametrów jazdy. Tachograf cyfrowy to aktualnie najczęściej stosowane rozwiązanie, choć na drogach wciąż można spotkać pojazdy wyposażone w modele analogowe. Zebrane przez urządzenie dane podlegają kontroli uprawnionych służb, takich jak Instytut Transportu Drogowego i Policja. W przypadku wykrycia fałszowania pracy tachografu kierowcy oraz firmie transportowej grożą wysokie kary.